W sporcie skuteczna komunikacja może gwarantować sukces. Odbywa się to na kliku poziomach: poprzez rozmowy trenera z zawodnikiem, słuchanie zawodników oraz rozmów zawodników pomiędzy sobą. Niestety częściej spotyka się tradycyjny system autorytarny, który polega na tym, że trener przemawia do zawodników niepozostawiając miejsca na dyskusje i komunikowanie się „jeden na jeden”. Nie prowadzi to do budowania bliskości w relacji, a wręcz przeciwnie stwarza dystans.
„My way or the highway” (z ang. tak jak chcę lub droga wolna) – to często cytowane motto trenerów, które właściwie ilustruje powyższe rozważania.
Pochwal mnie
W drużynach sportowych zawodnicy oraz trenerzy popełniają szereg elementarnych błędów w porozumiewaniu się, z których najważniejszym jest brak otwartej komunikacji. Kolejnym z nich jest zwracanie uwagi jedynie na błędy zawodnika, pomijając jego mocne strony. Częściej obserwowaną praktyką jest karanie zawodnika za błędy niż jego chwalenie, a to właśnie pochwała jest najskuteczniejszą formą wzmocnienia pozytywnego, dlatego należy ją stosować jak najczęściej i wykorzystywać w pracy z dziećmi i młodzieżą. Poprzez zastosowanie jej w praktyce możemy wzmacniać zachowania pożądane u sportowców. Warto wzmacniać zauważone wszelkie oznaki starania i poprawy, gdzie pochwała powinna być wyrazem szczerej i spontanicznej reakcji trenera, pozbawionej krytyki lub ironii. Dla wielu opiekunów, nauczycieli, a także samych rodziców uczenie się chwalenia jest niełatwym wyzwaniem. Należy pamiętać o wartości pochwały, jako najskuteczniejszej formy wzmocnienia pozytywnego i stosować ją jak najczęściej.
Częściej obserwowaną praktyką jest karanie zawodnika za błędy niż jego chwalenie, a to właśnie pochwała jest najskuteczniejszą formą wzmocnienia pozytywnego, dlatego należy ją stosować jak najczęściej i wykorzystywać w pracy z dziećmi i młodzieżą.
Powiedz otwarcie, co myślisz
W sporcie jakość komunikacji ma często przeważające znaczenie i w sposób istotny wpływa na uzyskiwane rezultaty sportowe. Od dobrego trenera oczekuje się opanowania podstawowych umiejętności komunikowania się: werbalnych oraz niewerbalnych. Czym są umiejętności werbalne? Czynności werbalne są uznawana za jedne z najbardziej charakterystycznych dla człowieka. Jest to posługiwanie się jakimś określonym słownym językiem, dodatkowo pełnią funkcję komunikowania się i służą procesowi porozumiewania się. Natomiast czynności niewerbalne są wymianą pewnego rodzaju informacji pomiędzy ludźmi. Wymiana ta nie ma postaci kodu ani nie jest świadoma czy zamierzona. Formy komunikacji niewerbalnej podzielono na komunikaty indywidualne, które mogą się pojawiać nawet, gdy jednostka jest sama: Do nich należą: mowa ciała, mimika, gesty, kinetyka, wokalizacja, reakcje wegetatywne, styl ubioru czy makijażu, zapach itp.
Jeżeli skuteczna komunikacja pomiędzy trenerem a zawodnikiem wpływa na uzyskiwanie wysokich rezultatów sportowych to jak zatem można poprawić jej jakość? Jednym z podstawowych wyznaczników jej skuteczności jest kontrola tak zwanego szumu. U nadawcy szum będzie silnie związany z jego postawami, uprzedzeniami, układem odniesienia czy też nieprzystawalnością języka oraz innych środków wyrazu do pojawiających się informacji. Przykładem może być sytuacja, gdy młody trener, zaraz po studiach, posługuje się językiem teoretyka. Będzie on niezrozumiały dla zawodników przyzwyczajonych do „slangu zawodniczego”. Zawodnik, jako odbiorca posiadający także pewną postawę, pochodzenie czy zawodnicze doświadczenie, może nie zrozumieć intencji trenera. Dodatkowym elementem utrudniającym komunikację mogą być zaburzenia mowy. Zatem skuteczna komunikacja polega na tym, że obydwie osoby procesu zrozumiały sytuację tak, jak tego sobie życzy nadawca i że ta informacja jest w pełni zgodna z jego intencją.
Zaburzona i niewłaściwa komunikacja jest przyczyną wielu nieporozumień, do których dochodzi w relacjach międzyludzkich. Wielu z nas podczas codziennych sytuacji w kontaktach z innymi osobami w niewłaściwy sposób interpretuje określone intencje drugiej osoby. Często też osoba ta nie potrafi w jasny i przejrzysty sposób sformułować swoich oczekiwań. Najbardziej efektywne i skuteczne porozumiewanie się jest wtedy, kiedy określona wypowiedź jest odczytana i zinterpretowana zgodnie z założeniami nadawcy. W celu zrozumienia istoty komunikacji należy poznać mechanizmy i procesy, które leżą u jej podstaw.
Proces komunikacji jest w dużej mierze ściśle związany ze zmianami w rozwoju emocjonalnym młodocianych zawodników. Najczęstszym błędem popełnianym przez trenerów jest próba przenoszenia wzorców wypracowanych w kontakcie ze starszymi zawodnikami na dzieci oraz młodzież. A przecież dziecko nie jest dosłowną kopią dorosłego. Charakterystyka przemian emocjonalnych w okresie rozwoju będzie miała wpływ na cykliczność zachowań młodych zawodników. Dla przykładu w 5. i 10. roku życia można zauważyć u młodych osób przewagę spokoju oraz pewności siebie. Niestety nie na długo, gdyż w wieku 6 oraz 11 lat zawodnik może doświadczyć załamania, które charakteryzuje się rozchwianiem emocjonalnym i może za sobą pociągać zwiększoną ilość konfliktów, obniżoną motywację do działania czy zachowania o charakterze opozycyjno-buntowniczym. Co ciekawe, po tym okresie następuje etap harmonii i równowagi. Warto jest wspomnieć, że okres 5. i 10. oraz 16. roku życia to okres stabilnej równowagi emocjonalnej. Natomiast wiek 7 oraz 13 lat to okres skrytości i wewnętrznych przemyśleń, którym mogą towarzyszyć wzmożona lękliwość, dystans do otaczającego świat, pogorszona koordynacja przestrzenna, katastrofizacja oraz obniżanie własnej wartości. Ta faza mija, ustępując miejsca nadmiernej ekspansywności, nieostrożności ośmio-i czternastolatków. Kolejny etap to okres labilności nastrojów oraz neurozy trwający do około 16. roku życia. Warto jest dodać, że występowanie poszczególnych faz jest procesem indywidualnym dla każdego młodego człowieka.
Zatem rola trenera, chcącego unikać konfliktów z zawodnikiem będzie w dużej mierze polegała na odpowiedniej interpretacji powyższych zachowań, czyli akceptacji chwiejności emocjonalnej zawodników, zrozumienia ich kontekstu, cierpliwości oraz zastosowania właściwych sposobów komunikacji.
Niektórzy trenerzy mówią zbyt wiele w sposób chaotyczny i rozpraszający uwagę zawodników, inni zbyt mało. Jakie zasady powinny być spełnione, aby można było mówić o ich skutecznej komunikacji?
1.Informacja powinna być bezpośrednio adresowana do zawodnika.
Nie unikaj konfrontacji bezpośredniej z zawodnikiem, przekazując informację przez osoby trzecie.
2.Bądź „właścicielem” swojej informacji.
Używaj „ja” bądź „moje”, a nie „my” albo „zespół”. Chowając się na za innych, pokazujesz strach przed werbalizowaniem swoich intencji.
3.Informacja powinna być pełna oraz konkretna.
Dostarczaj odbiorcy wszelkich informacji potrzebnych w realizacji zadania. Unikaj skrótów myślowych oraz przypuszczeń typu „zawodnik powinien wiedzieć, o co mi chodzi”.
4.Informacja powinna być przejrzysta oraz spójna.
Unikaj tak zwanego „podwójnego wiązania”, czyli sytuacji, kiedy z jednej strony akceptujesz zachowanie osoby, by po chwili je negować. „Bardzo zależy mi na tym abyś zagrał w tym meczu, ale uważam, że sobie nie poradzisz”.
5.Należy w sposób jasny okazywać swoje potrzeby oraz uczucia.
W obecnych czasach przywykliśmy do nieokazywania emocji oraz uczuć, gdyż może być to odebrane jako nasza słabość. Zdrowa relacja pomiędzy trenerem a zawodnikiem jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na jakość i efektywność wykonywania zadań sportowych. Dlatego też należy szczerze dzielić się swoimi potrzebami i uczuciami, unikając przemilczeń oraz niedopowiedzeń.
6.Informacja powinna być oparta o fakty, a nie opinie innych.
Wyciągaj wnioski na podstawie tego, co widzisz, słyszysz bądź wiesz. Unikaj formułowania tez w oparciu o opinie innych osób, gdyż ich sposób widzenia sytuacji w danym momencie może być błędny.
7.Prowadź dyskusję koncentrując się na jednej rzeczy w czasie.
Unikaj przeskakiwania z tematu na temat. Staraj się skończyć daną myśl i w sposób płynny i jasny przejść do kolejnej.
8.Poinformuj zawodnika natychmiast o tym, co przeszkadza tobie w treningu.
Nie odwlekaj ważnej rozmowy w czasie, narastający konflikt może wybuchnąć w najmniej odpowiednim momencie.
9.Informacja przekazywana zawodnikowi powinna być pozbawiona „drugiego dna”.
Co oznacza, że komunikat powinien być zgodny z zaistniałą sytuacją. Należy unikać tego typu sytuacji, gdyż są one najczęstszym powodem konfliktów pomiędzy ludźmi.
10.Kontroluj rodzaj oraz charakter wysyłanej informacji.
Czy ma ona charakter wspierający? Czy może demotywujący? Unikaj gróźb, uszczypliwych uwag, negatywnych porównań, a także sądów. W przeciwnym razie zawodnik zacznie się od ciebie oddalać bądź nie będzie chciał ciebie słuchać.
11.Informacja wysyłana drogą werbalną oraz niewerbalną powinna być spójna.
Staraj się uzupełniać informację mówioną takim gestem bądź mimiką, który w sposób spójny potwierdza wypowiedziany komunikat.
12.Powtarzaj kluczową kwestię kilka razy, by mieć pewność, że odbiorca ją zrozumiał.
Zarazem staraj się kontrolować ilość powtórzeń, aby uniknąć zbyt częstego powtarzania. W tym celu możesz posłużyć się innymi kanałami komunikacyjnym, takimi jak zdjęcia czy projekcje video.
13.Poziom informacji powinien być dopasowany do możliwości odbiorczych zawodnika.
Dla przykładu, nie powinno się używać skomplikowanego języka trenerskiego w pracy z młodymi sportowcami, gdyż możemy zostać źle zrozumiani.
14.Upewnij się, że twój komunikat został dobrze zrozumiany przez odbiorcę.
Dopytaj się, czy zawodnik zrozumiał twoje intencje. W razie niepewności, poproś zawodnika o opisanie swoimi słowami zadania, jaki dla niego przygotowałeś.
Unikaj negatywnych wypowiedzi
Brak zaufania pomiędzy rozmówcami może być jedną z przyczyn zniekształceń w komunikacji. Psychologia dysponuje określonymi kategoriami wypowiedzi słownych, zaliczających się do mało skutecznych, które dodatkowo mogą wpływać na tworzenie się konfliktów szczególnie pomiędzy dorosłym a młodzieżą i dzieckiem. Do powyższych kategorii można zaliczyć wypowiedzi;
Rozkazujące - „masz robić, co każę, bez dyskusji” - w tego typu komunikacie dominuję brak zaufania do odbiorcy oraz negatywne emocje, takie jak gniew czy złość.
Obwiniająco-oceniające - „to przez ciebie drużyna przegrała” - tego typu komunikaty mogą się przyczynić do budowania niskiej pewności siebie, szczególnie u dzieci i młodzieży. Wzbudzają poczucie winny i mogą prowadzić do reakcji obronnych, takich jak wycofanie bądź negatywizm.
Pouczające - „musisz to zrobić, tak ja powiedziałem i nie bać się” - osoba dorosła chce pokazać, że wie lepiej, odnosząc się do dziecka z pozycji dominującej.. Niestety tego typu zachowanie może wzbudzać opór. Młody człowiek może poczuć się gorszy, winny bądź niemądry.
Grożąca - „jeszcze jedno słowo, a będziesz musiał poszukać sobie nowego trenera” - jest to sytuacja, gdy dorosły nie jest zainteresowany obecnym stanem dziecka i nie stara się go zrozumieć. Widać w tej wypowiedzi dużo negatywnych emocji, takich jak gniew, lęk czy groźba.
Zawstydzająca - „zachowujesz się jak „baba” - tego typu wypowiedzi mogą prowadzić do wzbudzania w młodym człowieku poczucia bezwartościowości oraz braku akceptacji.
Rozwiązująca problem za dziecko - „na twoim miejscu zrobiłbym to inaczej” - w tej sytuacji kolejny raz dorosły pokazuje, że wie lepiej. Dodatkowo sygnalizuje dziecku, że nie wierzy w jego kompetencje, co może prowadzić do nadmiernego uzależnienia się od osoby dorosłego.
Interpretująca – „widzę, że kolejny raz chcesz mi zrobić na złość” - ten komunikat oznacz, że dorosły przejrzał „grę” młodego człowieka i wie lepiej. Taka sytuacja może doprowadzić do zerwania komunikacji.
Wypytująca - „jak długo nad tym pracowałeś?” - Charakter pytający takiego przekazu może wzbudzić w dziecku podejrzliwość oraz brak zaufania dla swoich umiejętności. Pytania stanowią dla dzieci i młodzieży treści o charakterze zagrażającym.
Pocieszająca - „nie przejmuj się, będzie dobrze” - dorosły odmawia dziecku prawa do odczuwania tego, co rzeczywiście czuje. Bagatelizuje oraz odrzuca jego uczucia, co w konsekwencji może prowadzić do zniszczenia kontaktu.
Odwracające uwagę – „nie myśl już o tym, idź się przebrać”- ten komunikat zostanie odebrany przez młodego człowieka w ten sposób, że jego uczucia i przeżycia nie są ważne i nie obchodzą dorosłego.
Powyższe przykłady wypowiedzi zwierają więcej niż jedno znaczenie, gdyż są to nie tylko komunikaty do dziecka, ale także na jego temat. Mają zatem charakter oceniający, prezentując mu o wiele więcej niż prostą treść.
Usłysz mnie
Skuteczna komunikacja nie odnosi się jedynie do umiejętności wysyłania komunikatów. W dużej mierze jest ona zależna od umiejętności słuchania. 70% naszej dziennej aktywności spędzamy w obrębie komunikacji werbalnej – czytamy, piszemy, rozmawiamy, słuchamy. Z tego 45% dotyczy wyłącznie słuchania. Skoro umiejętność słuchania jest tak istotna, to co można zrobić, aby poprawić jej jakość? Jedną z metod jest umiejętność aktywnego słuchania, która polega na parafrazowaniu tego, co nadawca powiedział. W tym celu można użyć takich zwrotów jak; „rozumiem, że to, co powiedziałeś dotyczy…” albo „jeżeli dobrze zrozumiałem to…”. Parafrazowanie angażuje nadawcę oraz odbiorcę w kontakt, redukuje nieporozumienia i pomaga zapamiętać, co zostało powiedziane. Nadawca może zadać dodatkowe pytania, aby mieć pewność, że odbiorca zrozumiał intencję nadawcy. Literatura przedmiotu podaje kilka sposobów na poprawę umiejętności aktywnego słuchania:
Słuchaj z empatią. Spróbuj zrozumieć, z jakim pytaniem przychodzi do ciebie rozmówca.
Słuchaj z otwartym umysłem. Nie usłyszysz komunikatu, jeżeli będziesz go oceniał w trakcie słuchania.
Bądź przygotowany na słuchanie. Upewnij się, że masz czas i że nic nie będzie cię rozpraszać.
Nie oceniaj nadawcy poprzez informacje, jakie o nim wcześniej usłyszałeś, to może zaburzyć odbiór komunikatu.
Obserwuj mowę ciała, aby mieć pewność, że komunikat werbalny pokrywa się z niewerbalnym.
Słuchaj do końca, starając się uchwycić główną myśl.
Jeżeli to możliwe, usuń dystraktory, aby nic nie przeszkadzało w kontakcie.
Na koniec zapamiętaj
Wszystko zaczyna się od umiejętności skutecznej komunikacji. To ona gwarantuje zdrowe relacje na linii trener – zawodnik. Pamiętaj o właściwym tworzeniu komunikatów, a także o umiejętności aktywnego słuchania. Szereg praktycznych wskazówek z zakresu psychologii sportu będzie niewątpliwie pomocny w poznaniu zawodników i podnoszeniu ich efektywności w porozumiewaniu się. Skuteczna komunikacja oparta na wzajemnym szacunku będzie w istotny sposób wpływać na budowanie zdrowych relacji pomiędzy trenerem a zawodnikiem. Pragnę podkreślić znaczącą rolę pochwały, która jest najskuteczniejszą formą wzmocnienia pozytywnego i zachęcić do stosowania jej jak najczęściej, a także do budowania zaufania pomiędzy rozmówcami, w celu uniknięcia zniekształceń w komunikacji.
.
