Kwalifikacje wolnorynkowe i sektorowe włączane do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK) przez Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT) są narzędziem, które świetnie nadaje się do oceny jakości i kompetencji osób wykonujących zadania trenera i instruktora.
W 2019 roku Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli w zakresie kształcenia i doskonalenia trenerów sportu wyczynowego. Komunikat prasowy zatytułowany był Trenerzy bez dyplomu, a pytanie otwierające komunikat brzmiało następująco: Czy wykwalifikowana kadra trenerska w sporcie wyczynowym przechodzi do historii?
Główne wnioski z raportu dotyczyły wpływu deregulacji zawodu trenera w Polsce, co w ocenie NIK obniżyło wymagania kwalifikacyjne, pozwalając na zdobycie uprawnień bez wykształcenia wyższego. Związki sportowe, które zyskały możliwość ustalania zasad licencjonowania, stosują do dzisiaj bardzo zróżnicowane podejścia. Skutkiem tej sytuacji w ocenie NIK może być spadek jakości szkolenia i zagrożenie dla zawodników. Ponadto rola Akademii Wychowania Fizycznego została ograniczona, a brak odpowiednich standardów w szkoleniu trenerów może negatywnie wpłynąć na przyszłość sportu wyczynowego w Polsce.
W komunikacie czytamy również, że po pięciu latach od deregulacji zawodu trenera i instruktora sportu, władze połowy skontrolowanych AWF krytycznie wypowiadają się o uwolnieniu zawodów trenera i instruktora sportu. Przede wszystkim podkreślają brak narzędzi do oceny jakości kompetencji osób wykonujących zawód trenera sportu[1].
Narzędziem, które świetnie nadaje się do oceny jakości i kompetencji osób wykonujących zadania trenera i instruktora, są kwalifikacje wolnorynkowe i sektorowe, włączane do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK) przez Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT).
Po raz pierwszy temat związany ze Zintegrowanym Systemem Kwalifikacji w sporcie pojawił się na łamach „Forum Trenera” w numerze 1/2021. Już wtedy pisałem, że wzrost popularności różnego rodzaju form aktywności fizycznej w Polsce wskazuje na rosnące zapotrzebowanie na wykwalifikowaną kadrę szkoleniową, która może spełniać ważną funkcję na każdym etapie rozwoju kariery sportowej dzieci, młodzieży i dorosłych w ramach klubów sportowych, klas sportowych, szkół mistrzostwa sportowego oraz szkolnych klubów sportowych[2].
Cztery lata temu byliśmy na etapie, w którym w sektorze sportu złożono 72 wnioski o włączenie kwalifikacji rynkowej do ZSK (dane ze Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji, stan na 30 kwietnia 2021 r.), w tym:
- 63 wnioski były procedowane,
- 6 wniosków o włączenie kwalifikacji było po pozytywnej ocenie przez ministra, ale przed publikacją obwieszczenia,
- 9 obwieszczeń o włączeniu kwalifikacji rynkowych do ZSK zostało opublikowanych.
Żadna z powyższych kwalifikacji nie miała statusu funkcjonującej, a co za tym idzie, nie został wydany ani jeden certyfikat potwierdzający stosowne kompetencje.
1 stycznia 2024 r. w życie weszła nowelizacja ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, która wprowadziła kilka istotnych zmian. Najistotniejszą z nich była zmiana nazwy kwalifikacji rynkowych na wolnorynkowe oraz wprowadzenie nowego rodzaju kwalifikacji: kwalifikacji sektorowej.
Kwalifikacje sektorowe są nowym narzędziem, które może być użyte przez polskie związki sportowe do budowania dobrych praktyk w obszarze kompetencji. Kwalifikacje sektorowe to kwalifikacje o charakterze zawodowym, nieuregulowane odrębnymi przepisami, odpowiadające na potrzeby danej branży lub sektora i uwzględniające ich specyfikę. Kluczowy aspekt, który różni je od kwalifikacji wolnorynkowych, to fakt komu przysługuje prawo do certyfikowania danej kwalifikacji: są nadawane przez podmioty prowadzące działalność statutową w obszarze danej branży lub sektora, którym zostało nadane uprawnienie do certyfikowania danej kwalifikacji sektorowej[3].
Trzy lata ogromnej pracy przedstawicieli związków sportowych, trenerów, pracowników Ministerstwa Sportu i Turystyki, Instytutu Badań Edukacyjnych oraz członków Rady ds. Kształcenia i Doskonalenia Kadr Kultury Fizycznej spowodowało, że na początku września 2024 roku w sektorze sportu mamy:
A. 22 kwalifikacje wolnorynkowe i sektorowe włączone do ZSK i oczekujące na nadanie uprawnień do certyfikowania:
- Nauczanie i doskonalenie technik golfowych (k. wolnorynkowa, PRK 4)
2. Nauczanie jazdy na nartach wodnych (k. wolnorynkowa, PRK 4)
3. Nauczanie kierowania jachtem motorowym (k. wolnorynkowa, PRK 4)
4. Nauczanie narciarstwa alpejskiego na poziomie rekreacyjnym ze szczególnym uwzględnieniem dzieci (k. wolnorynkowa, PRK 4)
5. Nauczanie narciarstwa alpejskiego na poziomie zaawansowanym (k. wolnorynkowa, PRK 5)
6. Nauczanie wakeboardu (k. wolnorynkowa, PRK 4)
7. Optymalizowanie procesu szkoleniowego w zapasach (k. wolnorynkowa, PRK 6)
8. Planowanie i prowadzenie procesu szkoleniowego w zapasach (k. wolnorynkowa, PRK 4)
9. Planowanie i prowadzenie procesu treningowego we wspinaczce sportowej (k. wolnorynkowa, PRK 5)
10. Planowanie i prowadzenie procesu treningu golfowego (k. wolnorynkowa, PRK 5)
11. Planowanie i prowadzenie procesu treningu przygotowania motorycznego (k. wolnorynkowa, PRK 5)
12. Projektowanie i zarządzanie procesem treningu golfowego (k. wolnorynkowa, PRK 5)
13. Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w ciąży prawidłowej (k. wolnorynkowa, PRK 4)
14. Prowadzenie ćwiczeń dla kobiet w połogu prawidłowym (k. wolnorynkowa, PRK 4)
15. Prowadzenie narciarskich zajęć pozatrasowych (k. wolnorynkowa, PRK 6)
16. Prowadzenie procesu treningu sportowego dla zawodniczek w ciąży i po porodzie (k. wolnorynkowa, PRK 5)
17. Prowadzenie profilaktycznych ćwiczeń mięśni dna miednicy dla kobiet (k. wolnorynkowa, PRK 4)
18. Prowadzenie zajęć z golfa w ramach sportu dla wszystkich (k. wolnorynkowa, PRK 3)
19. Zarządzanie procesem szkoleniowym w zapasach (k. wolnorynkowa, PRK 7)
20. Planowanie i realizacja procesu treningowego w piłce siatkowej (k. sektorowa, PRK 5)
21. Optymalizacja procesu szkoleniowego w piłce siatkowej (k. sektorowa, PRK 6)
22. Zarządzanie i przywództwo w piłce siatkowej (k. sektorowa, PRK 7) (d. Zarządzanie zespołem graczy – d. Zarządzanie strategiczne procesem szkoleniowym w piłce siatkowej)
B. 34 funkcjonujące kwalifikacje wolnorynkowe i sektorowe (tj. posiadające przynajmniej jedną instytucję certyfikującą):
- Asystowanie w organizacji wydarzeń sportowych dla osób z niepełnosprawnościami (k. wolnorynkowa, PRK 2)
2. Organizowanie i zarządzanie w tenisie stołowym (k. wolnorynkowa, PRK 7)
3. Planowanie i prowadzenie procesu dydaktycznego w snowboardzie (k. sektorowa, PRK 6)
4. Planowanie i prowadzenie procesu dydaktyczno-szkoleniowego instruktorów nordic walkingu (k. wolnorynkowa, PRK 4)
5. Planowanie i prowadzenie procesu szkoleniowego w koszykówce (k. wolnorynkowa, PRK 5)
6. Planowanie i prowadzenie procesu treningowego w jeździectwie (k. wolnorynkowa, PRK 5)
7. Planowanie i prowadzenie procesu treningowego w piłce ręcznej (k. wolnorynkowa, PRK 5)
8. Planowanie i prowadzenie zajęć ze wspinaczki skalnej (k. wolnorynkowa, PRK 5)
9. Planowanie i prowadzenie zajęć ze wspinaczki sportowej (k. wolnorynkowa, PRK 4)
10. Programowanie procesu treningowego w snowboardzie (k. sektorowa, PRK 6)
11. Projektowanie autorskiej koncepcji treningowej i zarządzanie procesem szkoleniowym w koszykówce (k. wolnorynkowa, PRK 7)
12. Projektowanie procesu dydaktycznego w kiteboardingu (k. sektorowa, PRK 6)
13. Prowadzenie instruktażu i popularyzowanie tenisa stołowego (k. wolnorynkowa, PRK 3)
14. Prowadzenie instruktażu ze wspinaczki rekreacyjnej (k. wolnorynkowa, PRK 3)
15. Prowadzenie jednostki treningowej i zgrupowania sportowego w sporcie osób z niepełnosprawnościami (k. wolnorynkowa, PRK 4)
16. Prowadzenie procesu dydaktycznego w snowboardzie (k. sektorowa, PRK 4)
17. Prowadzenie procesu szkolenia podstawowego w tenisie stołowym (k. wolnorynkowa, PRK 5)
18. Prowadzenie procesu szkolenia wstępnego w tenisie stołowym (k. wolnorynkowa, PRK 4)
19. Prowadzenie procesu szkolenia zaawansowanego w tenisie stołowym (k. wolnorynkowa, PRK 6)
20. Prowadzenie procesu treningowego w koszykówce (k. wolnorynkowa, PRK 4)
21. Prowadzenie procesu treningowego w piłce ręcznej (k. wolnorynkowa, PRK 4)
22. Prowadzenie procesu treningowego z kiteboardingu (k. sektorowa, PRK 4)
23. Prowadzenie procesu treningu personalnego (k. wolnorynkowa, PRK 4)
24. Prowadzenie szkolenia jeździeckiego na poziomie sportowym (k. wolnorynkowa, PRK 4)
25. Prowadzenie treningu w snowboardzie (k. sektorowa PRK 5)
26. Prowadzenie zajęć według systemu ćwiczeń jogi akademickiej (k. wolnorynkowa, PRK 3)
27. Prowadzenie zajęć z grupowych form fitnessu (k. wolnorynkowa, PRK 3)
28. Prowadzenie zajęć z jeździectwa na poziomie rekreacyjnym (k. wolnorynkowa, PRK 3)
29. Prowadzenie zajęć z kiteboardingu (k. sektorowa, PRK 3)
30. Prowadzenie zajęć z koszykówki w ramach sportu dla wszystkich (k. wolnorynkowa, PRK 3)
31. Prowadzenie zajęć z nordic walkingu (k. wolnorynkowa, PRK 3)
32. Prowadzenie zajęć z wingfoila (k. wolnorynkowa, PRK 3)
33. Realizowanie jednostek lekcyjnych z nauki i doskonalenia jazdy na snowboardzie (k. sektorowa, PRK 34. Zarządzanie strategiczne zespołem w piłce ręcznej (k. wolnorynkowa, PRK 7)
C. Pięć instytucji certyfikujących wydało już certyfikaty dla swoich kwalifikacji:
| lp. | Nazwa kwalifikacji i poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji | Instytucja certyfikująca | Liczba wydanych certyfikatów |
|---|---|---|---|
| | |||
| 1 | Prowadzenie zajęć z kiteboardingu (PRK 3) | Polski Związek Kiteboardingu | 137 |
| 2. | Realizowanie jednostek lekcyjnych z nauki i doskonalenia jazdy na snowboardzie (PRK 3) | Stowarzyszenie Instruktorów i Trenerów Snowboardu | 42 |
| 3. | Prowadzenie procesu dydaktycznego w snowboardzie (PRK 4) | Stowarzyszenie Instruktorów i Trenerów Snowboardu | 33 |
| 4. | Prowadzenie procesu szkolenia wstępnego w tenisie stołowym (PRK 4) | Polski Związek Tenisa Stołowego | 21 |
| 5. | Planowanie i prowadzenie procesu dydaktycznego w snowboardzie (PRK 6) | Stowarzyszenie Instruktorów i Trenerów Snowboardu | 17 |
| SUMA: | 250 |
W certyfikatach, na których obecny jest znaczek Polskiej Ramy Kwalifikacji, nie liczba egzemplarzy jest najważniejsza, a jakość, czyli faktycznie potwierdzone kompetencje. Instytucją dbającą o jakość kwalifikacji wolnorynkowych oraz sektorowych ze znakiem Polskiej Ramy Kwalifikacji nadawanych w sektorze sportu jest najlepiej przygotowany do tego merytorycznie i organizacyjnie Instytut Sportu – PIB.[4]
Z danych opublikowanych przez GUS w lipcu 2024 roku wynika, że w 2023 roku w Polsce działało 69 związków sportowych. W porównaniu z 2022 r. zwiększyła się liczba zawodników, trenerów oraz instruktorów posiadających licencje polskich związków sportowych, spadła natomiast liczba reprezentantów Polski i sędziów[5]. Wzrost liczby zawodników, trenerów oraz instruktorów musi być wsparty odpowiednim przygotowaniem w obszarze kompetencji.
[1] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/trenerzy-bez-dyplomu.html, dostęp 15.09.2024
[2] M. Tauber, Kwalifikacje w sporcie, czyli o roli Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji jako narzędzia potwierdzania kompetencji kadr kultury fizycznej w polsce w Forum Trenera 1/2021, https://forumtrenera.com/wp-content/uploads/2022/08/ft34.pdf
[3] Informacja o wszystkich zmianach w ustawie, które weszły w życie 1 stycznia 2024 r. znajduje się na portalu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji: https://kwalifikacje.gov.pl/aktualnosci/1713-informacja-o-zmianach-w-ustawie-o-zsk
[4] 19 sierpnia 2024 r. Minister koordynator ZSK, tj. Minister Edukacji Narodowej, przedłużył Instytutowi Sportu-PIB wpis na listę podmiotu zewnętrznego zapewniania jakości dla grupy kwalifikacji „sport” na następne 6 lat, czyli do 5 września 2030 r.
[5] Źródło danych GUS, Kultura fizyczna w Polsce w 2023 r
